فضای مجازی با الگوی چینی یا کره شمالی؟! | ۳۱ بند ترسناک در مصوبه شورای عالی فضای مجازی
رویداد۲۴| رفع فیلترینگ اخیر را می‌توان با یک عبارت توصیف کرد؛ «هیاهوی بسیار برای هیچ». پس از وعده و وعید‌هایی که دولت پزشکیان برای رفع فیلترینگ داد، در نهایت شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر واتس آپ و گوگل پلی را تصویب کرد. این در حالی است که گرچه این دو سکو از سایه فیلترینگ بیرون آمدند، اما شورای عالی فضای مجازی طرحی مصوب کرده که به نوعی همان طرح صیانت است، اما در پوششی دیگر.
اگرچه به صورت رسمی از جزییات جلسه، متن مصوبه و اظهارات موافقان و مخالفان رفع فیلترینگ چیزی منتشر نشده است، اما بنابر آنچه خبرگزاری مهر بر اساس گمانه‌زنی‌ها عنوان کرده، «رعایت حکمرانی قانونمند» قرار است در چهار مرحله صورت گیرد. در مرحله اول علاوه بر رفع فیلترینگ واتساپ و گوگل پلی، امتیاز‌های ویژه‌ای برای پیام‌رسان‌های داخلی در نظر گرفته شده است ازجمله بسته حمایتی ۵۰ میلیارد تومانی و احداث زیرساخت برای ارائه محتوا، ارائه انحصاری برخی خدمات مانند نسخه‌نویسی الکترونیکی و پیام بانکی، خدمات کارت سوخت، پلیس و قوه قضائیه.
موضوع نگران‌کننده‌ای که در مرحله دوم آمده است، ارائه یوتیوب و تلگرام از طریق درگاه‌های حکمرانی‌پذیر است. این به معنای امکان دسترسی به سکو‌ها و خدمات خارجی پرکاربرد در قالب «پوسته» است. نمونه پوسته پلتفرم‌ها در ایران، تلگرام طلایی است که پس از فیلترینگ تلگرام ارائه شد، اما بسیاری به دلیل عدم اطمینان از امنیت در حریم خصوصی، از آن استفاده نمی‌کردند.
«مشارکت و مذاکره با سکو‌های خارجی با تاکید بر سکو‌های جدید و اصلاح تعرفه در جهت کاهش مصرف سکو‌های خارجی و پالایش شکن‌ها در کنار کاهش درآمد کارور از ترافیک خارجی نسبت به ترافیک داخلی» از دیگر موضوعاتی است که در مرحله دوم برنامه اقدام تعریف شده است. بدین معنا که این مصوبه با ایجاد محدودیت در فیلترشکن‌ها و از سوی دیگر افزایش تعرفه ترافیک خارجی، قرار است کوچ اجباری کاربران به سکو‌های داخلی را به همراه بیاورد. ضمن اینکه «تدوین لایحه جرم انگاری عرضه و فروش ابزار‌های حاکمیت گریز» هم جزو موارد این مصوبه است که به معنای آن است که برنامه‌ای برای برخورد و جرم‌انگاری عرضه فیلترشکن‌ها دارد.
مورد دیگری که در مرحله سوم آمده و بر نگرانی‌ها دامن زده، «ساماندهی اینترنت اقشار» است که منظور همان پیگیری طبقاتی کردن اینترنت است. نکته دیگر مصوبه مذکور این است که نامی از اینستاگرام و ایکس در آن آورده نشده است و این گمانه‌زنی‌ها مبنی براینکه شاید قفل فیلترینگ این دو پلتفرم شکسته نشود را تقویت کرده است.
آنچه از متن مصوبه خود را نمایان می‌کند، این است که خوابی که طرفداران طرح صیانت و عیسی زارع‌پور، وزیر سابق ارتباطات برای اینترنت در ایران دیده بودند، اکنون در حال تحقق است با این تفاوت که با رفع فیلترینگ دو سکو خارجی به نوعی سعی در کاهش فشار افکار عمومی داشته‌اند. از این رو چنین مصوبه‌ای اگر شکست پزشکیان تلقی نشود قطعا به معنای پیروزی و دستاورد برای دولت او نیست.
سعید سوزنگر، کارشناس امنیت سایبری در پاسخ به پرسشی مبنی براینکه چرا علیرغم اینکه کاربران ایرانی از تلگرام و اینستاگرام استفاده بیشتری دارند، اما واتساپ و گوگل پلی رفع فیلتر شدند؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «گوگل پلی مانند فروشگاه‌های دنیای واقعی است و کاربران برای استفاده از اپلیکیشن‌ها به آن نیاز دارند از این رو رفع فیلتر آن اتفاق خوشایندی است؛ اما اینکه چرا به جای پیام‌رسان‌های محبوب‌تر، واتساپ رفع فیلتر شد نیز دو دلیل عمده دارد. یک دلیل اینکه شورای عالی فضای مجازی به نوعی می‌خواست به دولت پزشکیان دهن کجی کند و بگوید ما زیربار فشار‌ها نمی‌رویم، چراکه از اول هم شایعه بود که می‌خواهند اپلیکیشن‌های کم‌مصرف‌تر مانند واتساپ و پینترست رفع فیلتر شوند. نکته مهم‌تر اینکه واتساپ فقط یک پیام‌رسان است، اما از نظر حاکمان ما تلگرام صرفا یک پیام رسان نیست بلکه یک پلتفرم اطلاع‌رسانی هم هست و می‌تواند چنل‌های چند میلیون نفری داشته باشد و در آن اطلاع‌رسانی صورت گیرد. از این رو نگران حوادثی است که پیشتر از طریق این پیام‌رسان اطلاع‌رسانی شده بود.»
وی ادامه داد: «بنابراین دو دلیل دارد؛ یک اینکه می‌خواستند امتیازی که به دولت می‌دهند امتیاز کم ارزش‌تر باشد و مورد بعد اینکه نگاهشان به اپلیکیشن‌ها متفاوت است و با اینستاگرام آنقدر مشکل دارند که حتی اسمش را هم نیاورده‌اند.»
این کنشگر اینترنت آزاد درباره نقش مافیای فیلترشکن‌ها در عدم رفع فیلترینگ کامل، عنوان کرد: «من فکر می‌کنم یک بخش کوچک‌تری به مافیای فیلترشکن‌فروش‌ها مربوط باشد ولی مافیای بزرگ‌تری وجود دارد که از این فیلترینگ بهره می‌برند و آن هم صنایع بومی‌سازی است و به آنها هم پاس گل داده‌اند. به صاحبان سکو‌های داخلی هم تا ۵۰ میلیارد تومان هزینه تبلیغات رسانه‌ای قرار است داده شود. ضمن آنکه ممکن است مانند قبل تسهیلاتی هم به آنها پرداخت شود. مهم‌ترین دلیل این است که کاسبان فیلترینگ ذی نفع هستند و از همه مهم‌تر حکومت دارد مقاومت می‌کند؛ چراکه اگر پا پس بکشد، می‌داند که مردم بی‌خیال نمی‌شوند و خیلی از مطالبات دیگری را هم طلب می‌کنند.»
سوزنگر درباره استفاده از تلگرام و یوتیوب در قالب پوسته، بیان کرد: «استفاده از پوسته‌های حاکمیت‌پذیر در اصل بدین معناست که اگر یوتیوب، توییتر و تلگرام قوانین را نپذیرفتند آن پوسته‌ها را ارائه دهند، خودشان خط قرمزهایشان را در آن پوسته اعمال کنند و در نهایت یک سانسور زیباسازی شده را به کاربران ارائه دهند که به اطلاعات کاربران هم به راحتی دسترسی داشته باشند.»
وی همچنین در پاسخ به اینکه کدام یک از موارد این مصوبه نگران‌کننده است؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «تقریبا ۳۱ بندش ترسناک است، اما به باور من مهم‌ترینش اینترنت اقشار است. هدف نهایی تبدیل اینترنت ایران به چین است ولی از آنجایی که اقتصاد ما اقتصاد پویایی نیست به کره شمالی تبدیل می‌شویم.»
این کارشناس امنیت سایبری ادامه داد: «اینترنت اقشار، دسترسی به اینترنت را سطح‌بندی و حقوق مردم را نقض می‌کند. یکی دیگر از موارد نگران‌کننده این مصوبه نقض بی‌طرفی شبکه است که بسیار ترسناک است. در واقع می‌خواهند قیمت پهنای باند بین الملل را به حدی بالا ببرند و شبکه داخلی را به حدی پایین بیاورند که ما حتی نتوانیم وی پی ان بخریم. به بیانی ساده‌تر اگر خرید وی پی ان در حال حاضر ماهی ۲۰۰ هزار تومان هزینه در بر دارد با این مصوبه به ماهی ۲ میلیون تومان می‌رسد. بدین شکل می‌خواهند استفاده مردم از اینترنت را کنترل و بی‌طرفی شبکه را نقض کنند تا به اهداف خود برسند.»
سوزنگر همچنین درباره نقش وزیر ارتباطات در مصوبه شورای عالی فضای مجازی بیان کرد: «گمان می‌کنم وزیر ارتباطات نقشی نداشته است چراکه اکثر بند‌ها پیشتر توسط شورای عالی فضای مجازی بحث شده است. همچنین وزارت ارتباطات دوران آقای زارع پور همین اهداف را با پوسته حاکمیت‌پذیر و اینکه سکو‌های خارجی دفتری در ایران داشته باشند را داشته پیش می‌برده است که در نهایت وزیر ارتباطات یک امتیاز الکی گرفته است. درواقع وزیر ارتباطات تغییر کرده ولی کارشناسان تغییر نکرده است.»
وی در پاسخ به اینکه آیا امیدی به رفع فیلترینگ کامل می‌توان داشت؟ گفت: «قطعا خیر. علتش هزینه‌های بسیار زیادی است که بابت سیستم فیلترینگ انجام شده، یک اکوسیستم جدید خلق شده و از همه مهم‌تر بقای سیستم با همین محدودیت‌هاست.»
واقعا چه تشبيه درستى, "هياهوى بسيار براى هيچ" , مردم براى فضاى مجازى اينستاگرام يا يوتيوپ که بسيارى منبع درآمدزائى دارند بايد هزينه کنند و فيلترشکن بخرند و آزاد شدن واتس آپ تغيير چندانى انجام نداده است. 
